Η παιδική παχυσαρκία και τα σχετιζόμενα με αυτήν προβλήματα υγείας παρουσιάζουν συνεχή αύξηση στην Ευρώπη. Ανταποκρινόμενη στο πρόβλημα αυτό, η έρευνα IDEFICS ξεκίνησε με σκοπό τη βελτίωση της γνώσης σχετικά με τους διατροφικούς παράγοντες, τους παράγοντες του κοινωνικού περιβάλλοντος και του τρόπου ζωής, που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία των παιδιών στην Ευρώπη. Η γνώση αυτή θα χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη, την εφαρμογή, την αξιολόγηση και την στάθμιση συγκεκριμένων παρεμβάσεων για τη μείωση του επιπολασμού (συχνότητας εμφάνισης) των σχετικών με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής, νοσημάτων.
Για τις απαιτήσεις της έρευνας IDEFICS πραγματοποιήθηκαν πολλές ομάδες συζήτησης (focus groups) τόσο σε επίπεδο γονέων όσο και σε επίπεδο παιδιών, σε 8 χώρες, προκειμένου να εντοπιστούν οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα της διατροφής και τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας των παιδιών. Οι ομάδες συζήτησης περιελάμβαναν:
- 155 παιδιά ηλικίας 6-8 ετών (81 αγόρια, 74 κορίτσια) – χωρισμένα σε 20 ομάδες των 5-17 ατόμων
- 106 γονείς παιδιών ηλικίας 2-4 ετών και 83 γονείς παιδιών ηλικίας 6-8 ετών
(28 άνδρες, 161 γυναίκες)
– χωρισμένους σε 36 ομάδες των 5-12 ατόμων.
Εμπόδια για την υιοθέτηση υγιεινής διατροφής
Ο περιορισμένος χρόνος που αφιερώνεται πλέον στην προετοιμασία του φαγητού, η έλλειψη χρημάτων, ο καθιστικός τρόπος ζωής, ο λιγοστός χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά τους (ώστε να είναι σε θέση να ελέγχουν τη διαιτητική τους πρόσληψη), οι λαθεμένες παρεμβάσεις από πλευράς του παππού και της γιαγιάς σε θέματα διατροφής των παιδιών και η μεγάλη διαθεσιμότητα ενεργειακά πυκνών, αλλά χαμηλής θρεπτικής αξίας τροφίμων, ήταν κάποιοι από τους παράγοντες που θεωρήθηκαν ότι μπορούν να παρεμποδίσουν την υγιεινή διατροφή των παιδιών. Οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα είναι πιο πιθανό να έχουν έναν λιγότερο υγιεινό τρόπο διατροφής, καθώς η αγορά των τροφίμων εξαρτάται από την τιμή και τις γευστικές προτιμήσεις των παιδιών, και οι κανόνες για την ορθή επιλογή τροφίμων δεν είναι τόσο αυστηροί. Ανάμεσα στις διαφορετικές χώρες υπάρχουν έντονες διαφορές στους κανονισμούς που ισχύουν σε σχέση με τη διάθεση τροφίμων στα σχολεία. Η Σουηδία έχει πολύ ξεκάθαρους και αυστηρούς κανονισμούς ∙ στα παιδιά προσφέρονται γεύματα καλής ποιότητας (αυξημένης θρεπτικής αξίας) ενώ τα μηχανήματα αυτόματης πώλησης υπόκεινται σε ειδικές ρυθμίσεις. Ωστόσο, σε αρκετές χώρες υπάρχει απουσία ξεκάθαρων κανονισμών. Σε γενικές γραμμές υπάρχει έλλειψη διατροφικής ενημέρωσης στις περισσότερες χώρες (εκτός από το Βέλγιο και την Ισπανία) και η κατανάλωση φρούτων στο σχολείο δεν διευκολύνεται.
Εμπόδια για την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας
Συνήθη περιβαλλοντικά εμπόδια για την επίτευξη ενός ικανοποιητικού επιπέδου σωματικής δραστηριότητας αποτελούν η έλλειψη εγκαταστάσεων, όπως παιδικές χαρές, γυμναστήρια, πισίνες, περιοχές με πράσινο, ποδηλατόδρομοι, θέματα ασφάλειας, όπως, κυκλοφοριακό πρόβλημα, παρουσία συμμοριών, η απούσα ή προβληματική οδική σήμανση και οι κακές συνθήκες στους δρόμους για τα ποδήλατα και στα μονοπάτια. Οι συνθήκες στα σχολεία, παρόλο που ποικίλλουν από χώρα σε χώρα, δεν είναι οι ιδανικές, είτε λόγω των πολύ σύντομων διαλειμμάτων είτε λόγω έλλειψης χώρων για παιχνίδι.
Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη οργανωμένων δραστηριοτήτων για τα μικρότερα παιδιά και η έλλειψη αθλητικών οργανώσεων συμβάλλουν στη μειωμένη σωματική δραστηριότητα των παιδιών. Οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα θεωρούν το κόστος της συμμετοχής σε αθλητικά κέντρα ένα σημαντικό εμπόδιο, παρόλο που θεωρούν ότι με την συμμετοχή των παιδιών τους σε οργανωμένες δραστηριότητες, εξασφαλίζουν την παραμονή τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Σε γενικές γραμμές, τα παιδιά είναι περισσότερο δραστήρια κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Ξεπερνώντας τα εμπόδια
Οι γονείς αρκετά συχνά θεωρούν το σχολείο ως ένα σημαντικό μέσο διευκόλυνσης και προώθησης της υγιεινής διατροφής και του υγιεινού τρόπου ζωής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παιδιά περνούν ένα σημαντικό μέρος της καθημερινότητας τους στο σχολείο. Η διατροφική εκπαίδευση, επομένως, θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνεται στο σχολικό πρόγραμμα, από την στιγμή που με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την γνώση τα παιδιά όλων των κοινωνικό-οικονομικών τάξεων. Είναι επιπλέον απαραίτητο να υπάρχει μια καλά οργανωμένη και συνεπής πολιτική για τη σίτιση των παιδιών στα σχολεία, η οποία θα υποστηρίζεται από τους γονείς. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς οι γονείς πρέπει να αποκτήσουν μεγαλύτερη επίγνωση της ευθύνης που έχουν στη βελτίωση της διατροφής και του τρόπου ζωής των παιδιών τους.
Αλλαγές στο περιβάλλον, όπως η δημιουργία ζώνης απαλλαγμένης από την κίνηση (traffic-free zone), ή δρόμων με μονοπάτια και γραμμές σήμανσης για ποδήλατα, μπορεί να βοηθήσουν στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας των παιδιών. Η διοργάνωση δραστηριοτήτων προσιτών στα παιδιά μπορεί, όχι μόνο να τα βγάλει από τον καθιστικό τρόπο ζωής, αλλά και να τα κρατήσει μακριά από προβληματικές συμπεριφορές, ιδιαιτέρα στην περίπτωση των οικογενειών με χαμηλό εισόδημα. Τα σχολεία θα έπρεπε να διαθέτουν κατάλληλους χώρους και κατάλληλο εξοπλισμό για διάφορα σπορ, να προσφέρουν «ενεργητικά» διαλείμματα, να οργανώνουν εξωσχολικές δραστηριότητες, να διαθέτουν κινητοποιημένους καθηγητές οι οποίοι θα λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά. Στην Σουηδία τα ολοήμερα σχολεία προσφέρουν ήδη τέτοιες δραστηριότητες για τα μικρότερα παιδιά, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το τέλος του σχολικού ωραρίου, ενώ στην Ουγγαρία οι αυλές των σχολείων είναι ανοιχτές για όλη την οικογένεια και προσφέρουν την δυνατότητα στα μέλη μιας οικογένειας να αθληθούν και να κάνουν δραστηριότητες μαζί, κάτι που αποτελεί πολύ σημαντικό κίνητρο για να κρατηθούν τα παιδιά ενεργά και να κάνουν δραστηριότητες εκτός σπιτιού.
Η έρευνα IDEFICS συνεχίζεται
Τα αποτελέσματα από τις ομάδες συζήτησης έχουν χρησιμοποιηθεί στη ανάπτυξη μιας κοινωνικής στρατηγικής (community based) για την αλλαγή του τρόπου ζωής, με παρεμβάσεις που σχετίζονται με τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα, οι οποίες επικεντρώνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και δημοτικού σχολείου. Η διατροφική παρέμβαση θα περιλαμβάνει επιμόρφωση και εκπαίδευση γύρω από την προετοιμασία και την αγορά των τροφίμων. Όσον αφορά τις παρεμβάσεις σε σχέση με τη σωματική δραστηριότητα, οι οργανωμένες δραστηριότητες και ένα περιβάλλον που ευνοεί την άσκηση, τόσο στο σχολείο όσο και στην κοινότητα, είναι αναγκαία. Η βελτίωση της ασφάλειας στις γειτονιές και οι δράσεις με μεγάλη εμβέλεια, όπως η αύξηση του αριθμού των παιδότοπων και των πάρκων, ή των ημερών που η οικογένεια περνά όλη μαζί θα έπρεπε να είναι μέρος των κοινωνικών προγραμμάτων και το επίκεντρο των συζητήσεων με κοινοτικούς αρχηγούς. Τελειώνοντας, θα λέγαμε ότι ένας υγιεινός τρόπος ζωής, που θα υποστηρίζει την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και τη διαθεσιμότητα υγιεινών διατροφικών επιλογών από πλευράς των γονέων, θα συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της διατροφής των παιδιών τους, αλλά και στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας.
Περισσότερες πληροφορίες: www.ideficsstudy.eu
Βιβλιογραφικές πηγές
- Ahrens W, Bammann K, de Henauw S, Halford J, Palou A, Pigeot I, Siani A, Sjostrom M. (2006) Understanding and preventing childhood obesity and related disorders—IDEFICS: A European multilevel epidemiological approach. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases 16(4):302-308.
- Identification and prevention of Dietary- and lifestyle-induced health EFfects In Children and infantS (IDEFICS). European Commission Sixth Framework Programme. Contract n° 016181 (FOOD)http://www.ideficsstudy.eu
- Haerens L, De Bourdeaudhuij I, Barba G, Eiben G, Fernandez J, Hebestreit A, Konstabel K, Kovács É, Lasn H, Regber S, Shiakou M, De Henauw S, on behalf of the IDEFICS consortium (in press). Developing the IDEFICS community based intervention program to enhance eating behaviors in 2-8 year old children: findings from focus groups with children and parents. Health Education Research.
- Haerens L, De Bourdeaudhuij I, Eiben G, Barba G, Bel S, Keimer K, Kovács E, Lasn H, Regber S, Shiakou M, Maes L on behalf of the IDEFICS consortium (submitted). Formative research to develop the IDEFICS physical activity intervention component: findings from focus groups with children and parents. IJBNPA.
- EUFIC Food Today n°58 (May 2007) Learning Healthy Living – Development of a European Prevention Strategy.
Available at: www.eufic.org/article/en/artid/Learn-healthy-living-european-intervention-strategy/
http://www.eufic.org/
