Δεν έχουν περάσει πολλές εβδομάδες από την ημέρα που ήρθε εκ νέου (από την σημερινή πολιτική ηγεσία του Υπ. Οικονομικών) η πρόταση για φορολόγηση των λιπαρών ή ανθυγιεινών τροφίμων. Ουσιαστικά έχουμε μια επαναφορά μίας άστοχης πρότασης που κατατέθηκε στην (αλήστου μνήμης) επιτροπή διατροφικής πολιτικής από άλλη κυβέρνηση (από άλλο Υπουργείο, το Υπουργείο Υγείας) με παρόμοιο περιτύλιγμα. Την αύξηση της φορολογίας σε συγκεκριμένα τρόφιμα, που θα αποτελούσε κοινωνικό πόρο για την δημόσια υγεία και θα αποτελούσε ένα είδος “εμποδίου» για την αγορά αυτών των τροφίμων από τους καταναλωτές.
Η πρόταση αυτή συμπεριλάμβανε μια σειρά από παραδείγματα χωρών που έχουν εφαρμόσει αντίστοιχα μέτρα με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία. Μερικές μάλιστα χώρες (πχ η Δανία) αναγκάστηκαν να τις αποσύρουν ολοκληρωτικά μιας και στη πράξη καταργήθηκαν από τις ίδιες συνθήκες της ζωής. Οι Δανοί ταξίδευαν σε κοντινές γειτονικές χώρες για να προμηθευτούν το βούτυρο που χρειάζονταν για να φτιάξουν τα αγαπημένα τους Χριστουγεννιάτικα μπισκότα.
Βέβαια σε κάθε εφαρμογή υπήρχαν οργανωμένες αντιδράσεις από τις βιομηχανίες τροφίμων και ομάδες καταναλωτών. Άλλες φορές η αντίδραση ήταν άμεση μέσα από τους φορείς εκπροσώπησής της βιομηχανίες και άλλες φορές καλυμμένη πίσω από την αρθρογραφία πολλών ειδικών διαφόρων ειδικοτήτων, αυτό που λέμε opinion leaders. Υπάρχει σχεδόν πάντα μία διαμάχη που θέτει το ζήτημα σε διαφορετικά επίπεδα όπως για το κράτος Μεγάλο Αδελφό που προσπαθεί με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο να επιβάλει συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές στη κοινωνία ή για την πολιτική είσπραξης φόρων μέσα από καθημερινές δραστηριότητες (φαγητό) ή ακόμα και για προώθηση συγκεκριμένων βιομηχανιών και γενικότερων οικονομικών συμφερόντων.
Η απάντηση της απέναντι πλευράς σχεδόν πάντα εμπλέκει τον παράγοντα υγεία μιας και οι δημοσιονομικές δαπάνες για την υγεία δείχνουν να αυξάνονται κατακόρυφα και γεωμετρικά με την αύξηση της συχνότητας της παχυσαρκίας αλλά και των νόσων που σχετίζονται με αυτή. Ένα αναλυτικό άρθρο για το θέμα των οικονομικών συνεπειών της παχυσαρκίας μπορείτε να το βρείτε εδώ. Οικονομικές συνέπειες της παχυσαρκίας
Και όλα αυτά σε χώρες με ανεπτυγμένες δομές υγείας, με πολλά και διαφορετικά προγράμματα παρέμβασης και με κοινωνικές παροχές που κάνουν τις αντίστοιχες ελληνικές να μοιάζουν με φιλοδωρήματα.
Υπάρχουν μελέτες που έχουν μετρήσει και το πιθανό θετικό αποτέλεσμα που επιφέρει η επιβολή φόρων σε συγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων. Ενδεικτικά μία παλιά μελέτη με ενδιαφέροντα αποτελέσματα μπορείτε να βρείτε στο άρθρο “Φόρο παχυσαρκίας” στην πίτσα και τα αναψυκτικά. Και πράγματι έχει ενδιαφέρον το αποτέλεσμά της όμως πιο ουσιαστικό και αποτελεσματικό αποδείχτηκε το μέτρο της απομάκρυνσης των αυτόματων πωλητών αναψυκτικών από τα σχολεία, όπως αυτό εφαρμόστηκε σε αρκετούς δήμους στις ΗΠΑ.
Όπως και να έχει όμως η φορολόγηση των τροφίμων με βάση τη σύστασή τους είναι μία παρακινδυνευμένη πρόταση όχι μόνο γιατί στην πραγματικότητα το κόστος και η φορολογία θα μεταφερθεί στην τελική τιμή του προϊόντος αλλά και γιατί η βιομηχανία εύκολα μπορεί να ανταποκριθεί στη πρόκληση και να απαντήσει με προϊόντα ανάλογα με τους όρους της φορολογίας. Αν λοιπόν ένα γιαούρτι 2% είναι αντικείμενο φορολόγησης τότε ένα προϊόν 1,8-1,9% θα είναι νόμιμο και αφορολόγητο.
Από την άλλη εξίσου λογικό είναι το ερώτημα με ποια κριτήρια θα φορολογηθούν τα διάφορα προϊόντα. Την περιεκτικότητα σε λιπαρά; Σε Χωρίς κριτήριο ΠΟΙΑ λιπαρά περιέχονται μέσα στο προϊόν; Με βάση την περιεχόμενη ζάχαρη; Ή ανάλογα με τις θερμίδες ανά συσκευασία ή 100 γραμμάρια; Μα το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο στη σύσταση των τροφών αλλά στην συχνότητα κατανάλωσης και στην μερίδα που καταναλώνεται. Γιατί ακόμα και ο συνήθης ύποπτος, η ζάχαρη, το μόνο που μπορεί να της προσάψει κανείς είναι ότι γλυκιά γεύση. Το αν κάποιος επιλέξει να καταναλώσει παραπάνω από μία κουταλιά αυτό είναι ένα θέμα που αφορά τον ίδιο και έχει να κάνει με τις προσωπικές του επιλογές.
Δεν μπορούμε όμως και να αγνοήσουμε και την γενικότερη τάση που υπάρχει να επιβάλλονται πλαίσια και κανονισμοί που να οδηγούν σε όλο και μικρότερο περιεχόμενο σε ζάχαρη, αλάτι, λιπαρά και θερμίδες στα τυποποιημένα τρόφιμα κάτι που κάνει τελικά την ίδια την επιβολή του φόρου σε κενό γραμμα νόμου.
Ένα άλλο σοβαρό επιχείρημα κατά της φορολογίας των τροφίμων έχει να κάνει και με την προστασία των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων κύρια των γαλακτοκομικών. Οι μικρές τοπικές βιομηχανίες που παράγουν παραδοσιακά προϊόντα με βάση τις παλιές “συνταγές” σίγουρα θα δοκιμάσουν μία δυσάρεστη έκπληξη μιας και το προϊόν που παράγουν είναι προστατευόμενο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία μάλιστα πολλές φορές το προφυλάσσουν και από τον ανταγωνισμό. Αν λοιπόν εφαρμοστεί η νομοθεσία τότε οι τιμές θα πάψουν να είναι ανταγωνιστικές με σίγουρη την μετακίνηση των καταναλωτών σε άλλα πιο φτηνά παρεμφερή προϊόντα.
Έχουν γραφτεί άπειρα κείμενα και άρθρα για τα αίτια της παχυσαρκίας, την επίδραση της κατανάλωσης τυποποιημένων τροφίμων και έτοιμων γευμάτων. Οι πιο πολλές συσχετίζουν άμεσα την συχνότητα κατανάλωσης τους με την αύξηση της συχνότητας αλλά και του βαθμού της παχυσαρκίας. Και αυτό όχι γιατί τα τυποποιημένα τρόφιμα είναι παχυντικά ή με κάποιο μαγικό τρόπο έχουν την ιδιότητα μόνο αυτά να προσθέτουν θερμίδες ή να αυξάνουν το σωματικό λίπος, αλλά γιατί συνήθως η υπερκατανάλωσή τους σχετίζεται με μειωμένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών. Σε μερικές μάλιστα που έγιναν σε εφήβους και παιδιά φάνηκε ότι το πρόβλημα προέκυπτε από το οικογενειακό περιβάλλον. Εκεί όπου δεν υπήρχε σπιτικό φαγητό ή οι κοινωνικό οικονομικοί παράγοντες δεν βοηθούσαν στην προμήθεια νωπών τροφίμων.
Μήπως λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι η φορολόγηση των τροφίμων αλλά η επένδυση σε επιμόρφωση της οικογένειας; Γιατί στο εξαιρετικό άρθρο της διαιτολόγου Κυριακής Απέργη “Φαγητό, παιδί και ο ρόλος της οικογένειας“, αναλύεται ο ρόλος της οικογένειας στο θέμα της πρόληψης της παχυσαρκίας. Και όπως σωστά αναφέρει και σε αντίστοιχο άρθρο “Παιδική παχυσαρκία Γιατί δεν κάνουμε κάτι” η διαιτολόγος Μαρία Τουμπή “Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα περισσότερο από το να μυήσεις τα παιδιά σε σωστές διατροφικές συνήθειες, προσπαθώντας παράλληλα να επιβάλεις στον εαυτό σου μικρές και σταδιακές αλλαγές δίνοντας το καλό παράδειγμα.”
Αντί λοιπόν οι κυβερνώντες (οι όποιοι κυβερνώντες μιας και η μανία της φορολόγησης είναι διακομματική) να ψάχνουν έσοδα αυξάνοντας την φορολογία στα “ανθυγιεινά” τρόφιμα, ας φροντίσουν να μειώσουν τις τιμές στα νωπά τρόφιμα, στα φρούτα και τα λαχανικά, ας κάνουν πιο προσιτή και εύκολη την προμήθειά τους και ας αναζητήσουν τρόπους πρόσβασης σε αυτά και των οικονομικά ασθενέστερων ομάδων.
Και να είναι σίγουροι ότι μέσα από ένα πλαίσιο ποιοτικής και ολοκληρωμένης διατροφής θα προκύψουν σημαντικά οφέλη στην υγεία άρα και μικρότερο κόστος φαρμακευτικής δαπάνης αλλά και μικρότερο κόστος στα νοσοκομεία.
Βέβαια σε κάθε εφαρμογή υπήρχαν οργανωμένες αντιδράσεις από τις βιομηχανίες τροφίμων και ομάδες καταναλωτών. Άλλες φορές η αντίδραση ήταν άμεση μέσα από τους φορείς εκπροσώπησής της βιομηχανίες και άλλες φορές καλυμμένη πίσω από την αρθρογραφία πολλών ειδικών διαφόρων ειδικοτήτων, αυτό που λέμε opinion leaders. Υπάρχει σχεδόν πάντα μία διαμάχη που θέτει το ζήτημα σε διαφορετικά επίπεδα όπως για το κράτος Μεγάλο Αδελφό που προσπαθεί με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο να επιβάλει συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές στη κοινωνία ή για την πολιτική είσπραξης φόρων μέσα από καθημερινές δραστηριότητες (φαγητό) ή ακόμα και για προώθηση συγκεκριμένων βιομηχανιών και γενικότερων οικονομικών συμφερόντων.
Η απάντηση της απέναντι πλευράς σχεδόν πάντα εμπλέκει τον παράγοντα υγεία μιας και οι δημοσιονομικές δαπάνες για την υγεία δείχνουν να αυξάνονται κατακόρυφα και γεωμετρικά με την αύξηση της συχνότητας της παχυσαρκίας αλλά και των νόσων που σχετίζονται με αυτή. Ένα αναλυτικό άρθρο για το θέμα των οικονομικών συνεπειών της παχυσαρκίας μπορείτε να το βρείτε εδώ. Οικονομικές συνέπειες της παχυσαρκίας
Και όλα αυτά σε χώρες με ανεπτυγμένες δομές υγείας, με πολλά και διαφορετικά προγράμματα παρέμβασης και με κοινωνικές παροχές που κάνουν τις αντίστοιχες ελληνικές να μοιάζουν με φιλοδωρήματα.
Υπάρχουν μελέτες που έχουν μετρήσει και το πιθανό θετικό αποτέλεσμα που επιφέρει η επιβολή φόρων σε συγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων. Ενδεικτικά μία παλιά μελέτη με ενδιαφέροντα αποτελέσματα μπορείτε να βρείτε στο άρθρο “Φόρο παχυσαρκίας” στην πίτσα και τα αναψυκτικά. Και πράγματι έχει ενδιαφέρον το αποτέλεσμά της όμως πιο ουσιαστικό και αποτελεσματικό αποδείχτηκε το μέτρο της απομάκρυνσης των αυτόματων πωλητών αναψυκτικών από τα σχολεία, όπως αυτό εφαρμόστηκε σε αρκετούς δήμους στις ΗΠΑ.
Όπως και να έχει όμως η φορολόγηση των τροφίμων με βάση τη σύστασή τους είναι μία παρακινδυνευμένη πρόταση όχι μόνο γιατί στην πραγματικότητα το κόστος και η φορολογία θα μεταφερθεί στην τελική τιμή του προϊόντος αλλά και γιατί η βιομηχανία εύκολα μπορεί να ανταποκριθεί στη πρόκληση και να απαντήσει με προϊόντα ανάλογα με τους όρους της φορολογίας. Αν λοιπόν ένα γιαούρτι 2% είναι αντικείμενο φορολόγησης τότε ένα προϊόν 1,8-1,9% θα είναι νόμιμο και αφορολόγητο.
Από την άλλη εξίσου λογικό είναι το ερώτημα με ποια κριτήρια θα φορολογηθούν τα διάφορα προϊόντα. Την περιεκτικότητα σε λιπαρά; Σε Χωρίς κριτήριο ΠΟΙΑ λιπαρά περιέχονται μέσα στο προϊόν; Με βάση την περιεχόμενη ζάχαρη; Ή ανάλογα με τις θερμίδες ανά συσκευασία ή 100 γραμμάρια; Μα το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο στη σύσταση των τροφών αλλά στην συχνότητα κατανάλωσης και στην μερίδα που καταναλώνεται. Γιατί ακόμα και ο συνήθης ύποπτος, η ζάχαρη, το μόνο που μπορεί να της προσάψει κανείς είναι ότι γλυκιά γεύση. Το αν κάποιος επιλέξει να καταναλώσει παραπάνω από μία κουταλιά αυτό είναι ένα θέμα που αφορά τον ίδιο και έχει να κάνει με τις προσωπικές του επιλογές.
Δεν μπορούμε όμως και να αγνοήσουμε και την γενικότερη τάση που υπάρχει να επιβάλλονται πλαίσια και κανονισμοί που να οδηγούν σε όλο και μικρότερο περιεχόμενο σε ζάχαρη, αλάτι, λιπαρά και θερμίδες στα τυποποιημένα τρόφιμα κάτι που κάνει τελικά την ίδια την επιβολή του φόρου σε κενό γραμμα νόμου.
Ένα άλλο σοβαρό επιχείρημα κατά της φορολογίας των τροφίμων έχει να κάνει και με την προστασία των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων κύρια των γαλακτοκομικών. Οι μικρές τοπικές βιομηχανίες που παράγουν παραδοσιακά προϊόντα με βάση τις παλιές “συνταγές” σίγουρα θα δοκιμάσουν μία δυσάρεστη έκπληξη μιας και το προϊόν που παράγουν είναι προστατευόμενο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία μάλιστα πολλές φορές το προφυλάσσουν και από τον ανταγωνισμό. Αν λοιπόν εφαρμοστεί η νομοθεσία τότε οι τιμές θα πάψουν να είναι ανταγωνιστικές με σίγουρη την μετακίνηση των καταναλωτών σε άλλα πιο φτηνά παρεμφερή προϊόντα.
Έχουν γραφτεί άπειρα κείμενα και άρθρα για τα αίτια της παχυσαρκίας, την επίδραση της κατανάλωσης τυποποιημένων τροφίμων και έτοιμων γευμάτων. Οι πιο πολλές συσχετίζουν άμεσα την συχνότητα κατανάλωσης τους με την αύξηση της συχνότητας αλλά και του βαθμού της παχυσαρκίας. Και αυτό όχι γιατί τα τυποποιημένα τρόφιμα είναι παχυντικά ή με κάποιο μαγικό τρόπο έχουν την ιδιότητα μόνο αυτά να προσθέτουν θερμίδες ή να αυξάνουν το σωματικό λίπος, αλλά γιατί συνήθως η υπερκατανάλωσή τους σχετίζεται με μειωμένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών. Σε μερικές μάλιστα που έγιναν σε εφήβους και παιδιά φάνηκε ότι το πρόβλημα προέκυπτε από το οικογενειακό περιβάλλον. Εκεί όπου δεν υπήρχε σπιτικό φαγητό ή οι κοινωνικό οικονομικοί παράγοντες δεν βοηθούσαν στην προμήθεια νωπών τροφίμων.
Μήπως λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι η φορολόγηση των τροφίμων αλλά η επένδυση σε επιμόρφωση της οικογένειας; Γιατί στο εξαιρετικό άρθρο της διαιτολόγου Κυριακής Απέργη “Φαγητό, παιδί και ο ρόλος της οικογένειας“, αναλύεται ο ρόλος της οικογένειας στο θέμα της πρόληψης της παχυσαρκίας. Και όπως σωστά αναφέρει και σε αντίστοιχο άρθρο “Παιδική παχυσαρκία Γιατί δεν κάνουμε κάτι” η διαιτολόγος Μαρία Τουμπή “Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα περισσότερο από το να μυήσεις τα παιδιά σε σωστές διατροφικές συνήθειες, προσπαθώντας παράλληλα να επιβάλεις στον εαυτό σου μικρές και σταδιακές αλλαγές δίνοντας το καλό παράδειγμα.”
Αντί λοιπόν οι κυβερνώντες (οι όποιοι κυβερνώντες μιας και η μανία της φορολόγησης είναι διακομματική) να ψάχνουν έσοδα αυξάνοντας την φορολογία στα “ανθυγιεινά” τρόφιμα, ας φροντίσουν να μειώσουν τις τιμές στα νωπά τρόφιμα, στα φρούτα και τα λαχανικά, ας κάνουν πιο προσιτή και εύκολη την προμήθειά τους και ας αναζητήσουν τρόπους πρόσβασης σε αυτά και των οικονομικά ασθενέστερων ομάδων.
Και να είναι σίγουροι ότι μέσα από ένα πλαίσιο ποιοτικής και ολοκληρωμένης διατροφής θα προκύψουν σημαντικά οφέλη στην υγεία άρα και μικρότερο κόστος φαρμακευτικής δαπάνης αλλά και μικρότερο κόστος στα νοσοκομεία.
- σχολείο
- παιδί
- παχυσαρκία
- φρούτα
- λιπαρά
- λαχανικά
- τρόφιμα
- ζάχαρη
- Διαιτολόγος
- θερμίδες
- οικογένεια
- φόρος
