H παχυσαρκία, η υπερβολική δηλαδή συσσώρευση λίπους στο σώμα αποτελεί την κύρια αιτία θνητότητας και θνησιμότητας στις ΗΠΑ και η εμφάνισή της στα νεαρά άτομα, συνεχώς αυξάνει. Αν και οι στατιστικές διαφέρουν ανάλογα με τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση, η παχυσαρκία στον παιδιατρικό πληθυσμό, έχει αυξηθεί τουλάχιστον 50% από το 1976, με την Ελλάδα να ανήκει στις πρώτες χώρες που κατέχουν θλιβερές πρωτιές.
Σύμφωνα με την μελέτη ΥΔΡΙΑ, επτά στους δέκα ενήλικες στην Ελλάδα είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Οι άνδρες είναι συχνότερα υπέρβαροι, ενώ οι γυναίκες είναι συχνότερα παχύσαρκες.
Όσον αφορά στην παιδική παχυσαρκία, την τελευταία εικοσαετία τα δεδομένα καταδεικνύουν αυξανόμενο ποσοστό παιδιών και εφήβων με υπερβάλλον σωματικό βάρος (υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά) που κατατάσσει τη χώρα μας στις πρώτες θέσεις στην παιδική παχυσαρκία τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς.
Για την ηλικία των 13 ετών, η χώρα μας το 2010 κατείχε την πρώτη θέση ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης.
Από το 1998 καταγράφεται αυξητική τάση στο ποσοστό των παιδιών και των εφήβων με υπερβάλλον σωματικό βάρος (υπέρβαροι ή παχύσαρκοι), η οποία από το 2010 φαίνεται να σταθεροποιείται.
Η Μελέτη αύξησης του Ηarvard, αποκάλυψε ότι οι παράγοντες θνησιμότητας οι οποίοι σχετίζονται με την παχυσαρκία που έχει την έναρξή της στην εφηβεία, είναι σοβαρότεροι από τους κινδύνους υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία των ενηλίκων.
Ας μην μιλήσουμε όμως άλλο για νούμερα. Έτσι έχουν τα πράγματα..
Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα θα πρέπει πρώτα να το κατανοήσουμε βαθιά. Μέσα από τις γραμμές αυτού του άρθρου, του οποίου ο χαρακτήρας θα πρέπει να στοχεύει στην κινητοποίηση και όχι στην κινδυνολογία και τελικά την παραίτηση, θα δούμε τι φταίει και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό.
Τι φταίει λοιπόν, που όλοι οι επιστήμονες υγείας κρούουν των κώδωνα του κινδύνου και μιλάνε για ανησυχητικά ποσοστά αύξησης του φαινομένου;
Οι ενδοκρινικές και γενετικές διαταραχές ευθύνονται μόνο για ένα μικρό ποσοστό της παιδικής παχυσαρκίας. Ο ρόλος της κληρονομικότητας είναι σημαντικός, με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης σε παιδιά των οποίων οι γονείς είναι παχύσαρκοι. Για τα παιδιά κάτω της ηλικίας των 10 ετών η παχυσαρκία των γονέων υπερδιπλασιάζει τον κίνδυνο να γίνει το παιδί παχύσαρκος ενήλικας.
Γενετική αιτιοκρατία ή έτσι μας βολεύει να λέμε;
Είναι σαν να λέμε έχω θυρεοειδή και γι’ αυτό παχαίνω…
Μα όλοι μας έχουμε θυρεοειδή. Αλίμονο αν δεν είχαμε τον θυρεοειδή μας αδένα. Η παραπάνω φράση δικαιολογείται μέχρι 10%. Ένας θυρεοειδής αδένας, ο οποίος είναι ρυθμισμένος και εκκρίνει τις ορμόνες του στην σωστή ποσότητα, δεν έχει κανέναν λόγο να σας κάνει να παίρνετε επιπλέον βάρος.
Η αλήθεια δεν βρίσκεται ούτε καν στην μέση. Oι τελευταίες μελέτες λένε ότι τα γονίδια ευθύνονται μέχρι και 30%. Για το υπόλοιπο 70% ποιος ευθύνεται;
Το 70% λοιπόν αφορά επιγενετικούς παράγοντες, δηλαδή παράγοντες πάνω από την γενετική. Ευτυχώς οι παράγοντες αυτοί είναι τροποποιήσιμοι. Με άλλα λόγια είναι στο χέρι μας να «βοηθήσουμε» το γονίδιο το οποίο ίσως να φέρουμε να εκφραστεί. Δουλειά μας είναι να μην εκφραστεί και ποτέ.
Όπως είπαμε παραπάνω, ένα παιδί του οποίου και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, σαφέστατα έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει και αυτό παχύσαρκο. Αυτό που λέμε είναι ότι το περιβάλλον του παιδιού (διατροφικές συνήθειες, φυσική δραστηριότητα, αυξημένες ώρες μπροστά στην τηλεόραση ή σε κάποιον υπολογιστή, κ.α), ευθύνεται πλέον σε ποσοστό 70-80% για το αν θα εκφραστεί το συγκεκριμένο γονίδιο ή όχι.
Ορόσημο αποτέλεσε η μελέτη σε ποντίκια που δημοσιεύτηκε από το Πανεπιστήμιο Duke στο τεύχος Αυγούστου 2003 του περιοδικού Molecular and Cellular Biology αποδεικνύοντας ότι ένα εμπλουτισμένο περιβάλλον μπορεί να αψηφήσει ακόμη και τις γενετικές μεταλλαγές. Σε αυτή την μελέτη οι επιστήμονες εξέτασαν την επίδραση των διατροφικών συμπληρωμάτων σε εγκυμονούντα ποντίκια με το ανώμαλο γονίδιο “agouti”. Tα ποντίκια agouti έχουν κίτρινο τρίχωμα και είναι εξαιρετικά παχύσαρκα, πράγμα που τα προδιαθέτει για καρδιαγγειακές νόσους, διαβήτη και καρκίνο.
Στο πείραμα, μια ομάδα κίτρινων μητέρων agouti, έλαβαν συμπληρώματα πλούσια σε μεθυλομάδες, δηλαδή: φυλικό οξύ, Β12, βεταίνη και χολίνη. Τα πλούσια σε μεθυλομάδες συμπληρώματα επιλέχθηκαν επειδή ορισμένες μελέτες έδειξαν πως η χημική μεθυλομάδα, εμπλέκεται στις επιγενετικές μεταβολές. Όταν οι μεθυλομάδες προσαρτώνται στο DNA ενός γονιδίου αλλάζουν τα χαρακτηριστικά πρόσδεσης των ρυθμιστικών χρωμοσωματικών πρωτεϊνών. Αν οι πρωτεΐνες προσδεθούν πολύ σφιχτά στο γονίδιο, το μανίκι της πρωτεΐνης δεν θα μπορεί να αφαιρεθεί, και το γονίδιο δεν θα μπορεί να δει τι κρύβεται από κάτω, να το διαβάσει και τελικά να το εκφράσει.
Το μεθυλιωμένο DNA μπορεί να σιγάσει εντελώς ή να μεταβάλλει την δραστηριότητα του γονιδίου.
Αυτή την φορά οι πρωτοσέλιδοι τίτλοι του τύπου “ Η διατροφή υπερισχύει των γονιδίων”, ήταν σωστοί. Οιμητέρες που πήραν τα συμπληρώματα μεθυλομάδας γέννησαν κανονικά, αδύνατα, καφέ ποντικάκια, παρότι οι απόγονοί τους είχαν το ίδιο γονίδιο agouti με τις μητέρες τους. Οι μητέρες agouti οι οποίες δεν πήραν τα συμπληρώματα, γέννησαν κίτρινα μικρά, τα οποία έτρωγαν πολύ περισσότερο από τα καφέ μικρά. Τα κίτρινα μικρά κατέληξαν να ζυγίζουν σχεδόν το διπλάσιο σε σχέση με τους αδύνατους « ψευτο-agouti» συνομήλικους τους.
Όταν λοιπόν τα κύτταρα νοσούν, είπαν οι επιστήμονες, δεν εξετάζουμε τα ίδια τα κύτταρα, αλλά πρώτα το περιβάλλον το οποίο ζουν. Όπως εγώ και εσείς, έτσι και τα κύτταρα διαμορφώνονται ανάλογα με το πού ζουν.
Το περιβάλλον λοιπόν που μεγαλώνει το παιδί μας, προφανώς και εμείς μαζί, θα πρέπει:
Να περιλαμβάνει κάποιας μορφής άσκησης
Να περιοριστούν οι ώρες καθιστικής ζωής και κακής στάσης σώματος μπροστά σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή ή στην τηλεόραση ή με το κινητό ή το tablet.
Όσον αφορά το διατροφικό περιβάλλον:
Να έχει ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες, όπως η καθημερινή κατανάλωση πρωινού,
Συχνα και μικρά γεύματα τύπου σνακ τα οποία καλό θα ήταν να είναι παρασκευασμένα στο σπίτι και όχι απ’έξω,
Όχι αναψυκτικά
Κατανάλωση φρούτων και λαχανικών
Όλα, μα όλα επιτρέπονται σε σωστή ποσότητα και συχνότητα
Δυστυχώς άλλη μία πραγματικότητα είναι η εξής:
Η πολυετής οικονομική κρίση που διανύει η χώρα μας, είναι πιθανόν να οδηγεί σε αύξηση του βάρους σε όλο τον πληθυσμό (παιδιά, εφήβους, ενήλικες) λόγω της κατανάλωσης θερμιδογόνων φθηνών τροφίμων.
Τις παραπάνω συμπεριφορές είναι πολύ σημαντικό να θυμάστε ότι θα πρέπει να τις υιοθετήσετε και να τις εφαρμόζετε οι ίδιοι στον εαυτό σας ως γονείς και μετά να έχετε την απαίτηση από το παιδί σας να ακολουθήσει. Το παιδί μιμείται και αντιγράφει δικές σας συμπεριφορές.
Εμφυσήστε λοιπόν ορθές διατροφικές, κοινωνικές, συναισθηματικές συμπεριφορές.
Θα ακολουθήσει άρθρο με εκτενέστερη αναφορά στην σωστή διατροφική αγωγή και συμπεριφορά…stay tuned!
Πηγές
WHO. Facts and figures on childhood obesity [internet]. [accessed
2015 Apr 20]. Available from: http://www.who.int/end-childhoodobesity/facts/en/
Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), 2012, 2014. Διατροφή, φυσική δραστηριότητα και σωματικό βάρος στους εφήβους, HBSC.
ΙΚΠΙ. Hellas Health VΙ. Έρευνα υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Αθήνα: Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής σε συνεργασία με το Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών; 2015.
Ελληνικό Ίδρυμα Υγείας σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.Ε.ΛΠΝΟ), «ΥΔΡΙΑ», Πρόγραμμα και στοχευόμενη δράση για την υγεία και τη διατροφή του Ελληνικού πληθυσμού: ανάπτυξη και εφαρμογή μεθοδολογίας και αποτύπωση». [accessed 2016, Jan.22] Available from: http://www.hydria-nhns.gr/
Must A1, Jacques PF, Dallal GE, Bajema CJ, Dietz WH Long-term morbidity and mortality of overweight adolescents. A follow-up of the Harvard Growth Study of 1922 to 1935.
Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ σε συνεργασία με όλες τις Ιατρικές Σχολές της Ελλάδος Ε.ΜΕ.ΝΟ, Εθνική Μελέτη Νοσηρότητας και Παραγόντων Κινδύνου,. [accessed 2016, Jan.30] Available from: http://emeno.gr/
Hnedricks, K. M., Duggan, C., Walker, W. A., (2000), “Εγχειρίδιο παιδικής διατροφής”, Αθήνα: εκδόσεις Παρισιανού.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28635022
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28632874
Πηγή: http://faepaidimou.gr
